خطرات پرتو ایکس را مهار کنیم
همانطور كه مي‌دانيم تابش به‌صورت انرژي و يا ماده حامل انرژي است و اگر ماده اي كه تحت واكنش قرار مي‌گيرد، ارگانيسم زنده باشد، اثرات به هم كنش مي‌تواند تا مرحله بيماري شديد و يا مرگ به بافت زنده آسيب برساند. مردم تا حدي به‌طور تصادفي به طبيعت زيان بخش تابش بر روي بافت زنده آگاهي يافتند. ابتدا سوختگيهاي بر روي پوست كارگراني كه تحت تابش قرار مي‌گرفتند مشاهده شد و متاسفانه قبل از اينكه صدمات ناشي از تابش شناخته شود، مواردي از مرگ و جراحات شديد در اثر پرتو گيري اتفاق افتاد.
در سالهاي 1299/1920 (25 سال پس از كشف پرتوهاي X) بود كه معيارهاي ايمني براي كار با مواد پرتوزا پيشنهاد شد. و در سالهاي 1309/1930 قوانيني جهت اطلاع از مقدار ماكزيمم سطوح مجاز پرتوگيري وضع شد به مقدار تابش معمولا به عنوان “دوز” اشاره مي‌شود. نكته حايز اهميت تشخيص تفاوت بين پرتوگيري و دز دريافتي است. براي حفاظت شخصي، پرتوگيري مورد توجه قرار مي‌گيرد، در حاليكه براي صدمات زيست شناختي (يا ساختماني) دز جذب شده حائز اهميت است.
دوز فيزيكي جذب شده پرتوها- kvx 250براي ايجاد يك اثر معين
دوز فيزيكي جذب شده توسط تابش مقايسه اي براي ايجاد اثر مشابه
حداكثر پرتوگيري مجاز براي هر فرد را مي‌توان بدون توجه به نوع تابش بر حسب rem بيان كرد.
دز بر حسب راد×rem = QF
پرتو گيري تابش به دو طريق صورت مي‌گيرد :
1 – پرتوگيري خارج بدن يا البسه به طور مستقيم از يك چشمه.
2 – پرتوگيري داخلي چشمه هايي كه از طريق استنشاق، فرو بردن و يا جذب وارد بدن شده اند.
پرتودهي يك سلول ممكن است باعث صدمة هسته سلول يا اجزاي ديگر آن شود. در اين صورت ممكن است كه سلول از بين برود و يا كروموزمهاي سلولي كه در حال توليد مثل هستند تغيير يابد و باعث تحول در سلول شود و اين بدان معناست كه فرزندان كم و بيش معيوب خواهند بود و اين عيوب ممكن است به نسلهاي بعد منتقل شود. راهنماي حفاظت در مقابل تابش NCRP (راهنماي تابش براي پرتو گيري مجاز افرادي كه در نواحي تابش كار مي‌كنند ) براي افرادي كه بواسطه شغل خود در معرض تابش قرار مي‌گيرند، به قرار زير است :
1- كل دوز دريافتي تمام بدن در طي سالها بايد حداكثر برابر (18- n)5 rem باشد كه در آن n =عمر شخص است بايد توجه كرد كه افراد كمتر از 18 سال مجاز نيستند در محلي كه در معرض تابش قرار دارد، كار كنند،
2 – دوز دريافتي نبايد از 5 rem در سال تجاوز نمايد و
3 – همچنين ماكزيمم پرتوگيري بجز براي پوست، دستها و ساعد نبايد در مدت 13 هفته از 5 rem بيشتر باشد.
قسمتهاي خاصي از بدن مي‌توانند تابش بيشتري دريافت دارند، ولي راهنما معمولاً براي تمام بدن در نظر گرفته شده است. در حال حاضر مسئله اساسي ايجاد حفاظت در مقابل “1- اشعه گاماي اوليه 2 – تابش ايجاد شده در نتيجه واكنشهاي r - n در حفاظ. 3- نوترونهاي سريع” است حفاظ در ساده ترين شكل، متضمن ايجاد فاصله و قرار دادن مواد بين اشعه و گيرنده تابش است.
اگر فاصله كافي بين شخص و چشمه وجود داشته باشد، شدت تابش به سطوح ايمن كاهش مي‌يابد. با وجود اين اگر ماده اي بين ما و چشمه قرار بگيرد مي‌توان از امتياز تضعيف ايجاد شده توسط ماده استفاده كرد.
با توجه به مطالب ذكر شده لزوم استفاده از تجهيزات حفاظتي در برابر تاثيرات مضر پرتوهاي يونيزان روز به روز در حال افزايش است. در اين راستا آژانس بين المللي انرژي اتمي IAEA با تدوين آيين نامه ها و راهكارهاي اساسي در جهت استفاده درست و بي خطر از دستگاها و تجهيزات و منابع توليد كننده پرتوهاي يونيزان و خطرناك كمك شاياني را در پيشگيري از اثرات پرتوها به عمل آورده است.
همانطور كه گفته شد جهت مهار كردن اشعه اي كه در فضا انعكاس پيدا مي‌كند، بايد سرعت آنرا با استفاده از عناصري كه داراي عدد جرمي بالايي است به حد اقل برساند مانند عناصر طلا يا سرب كه البته با توجه به مقرون به صرفه بودن بيشتر از سرب استفاده مي‌شود و به همين جهت در بخشهايي از مراكز درماني مانند بخشهاي راديولوژي، آنژيوگرافي و اتاق عمل كه مستقيماً با اشعه سرو كار دارند براي حفظ امنيت اطرافيان در ديوارها و دربها در اطراف دستگاه از سرب استفاده مي‌شود. اما پزشكان يا تكنسيني كه در داخل اتاق اشعه به سر مي‌برند چه بايد بكنند ؟ مشخصاً عوامل حفاظتي ويژه اي براي اين افراد طراحي گرديده است. مثلا از پاراوانهاي سربي و همچنين روپوشها و شيلدهاي سربي جهت حفاظت در برابر اشعه استفاده مي‌شود. در اين راستا شركت نويد پرتو نما با داشتن سالها تجربه و كادري مجرب و متخصص در زمينه توليد، واردات و صادرات تجهيزات و لوازم راديولوژي و پوشش‌هاي محافظ اشعه X افتخار دارد تا خود را به عنوان يكي از شركتهاي مطرح در اين عرصه به شما متخصصان، پزشكان و كارشناسان محترم كه در تماس با پرتوهاي يونيزان خطرناك مي‌باشيد معرفي كند.
شيشه سربي
يكي ديگر از مواردي كه لزوم استفاده آن در بخشهايي شامل دستگاه پرتوزا ضروري مي‌نمايد شيشه سربي است. در اينجا جهت آشنايي شما خوانندگان محترم با اين محصول خلاصه اي از ساخت آنرا تشريح مي‌نمائيم.
ابتدا سرب را در كوره‌هاي صنعتي به صورت مذاب درآورده، سپس آنرا درون مخازن پيستوله مانندي ريخته و با توجه به قطر و سايز مورد نظر ميزان فشار و روزنه خروج عنصر را تنظيم مي‌كنند تا آنرا به صورت غبار و گرده خارج كنند. به حجم غبار سرب نيز “مش” گفته مي‌شود به طور مثال براي توليد سرب 1/0 با مش 400، ميزان فشار را تنظيم كرده سپس سرب را درون حوضچه‌هاي آب سرد اسپري مي‌كند و تمام اين گرده ها با همان اندازه و حجم سرد شده و به صورت خاك سرب در ته حوضچه جمع مي‌گردد. بعد از جمع‌آوري خاك سرب، سيليس را در مخازن ديگر ذوب كرده آن را به داخل قالب‌هاي مورد نظر با قطر و اندازه مشخص هدايت مي‌كند و دوباره گرده‌هاي سرب را كه با اكسيد سرب بي‌رنگ شده به گونه‌اي در فضا پخش مي‌كنند كه به‌صورت يكنواخت و ميزان مورد نظر در ميان سيليس ذوب شده قرار گيرد، بدين ترتيب پس از سرد شدن سيليس، شيشه‌اي سربي با شفافيت بسيار بالا خواهيم داشت. البته اين پروسه توليد در عين سادگي بيان بسيار پيچيده است و مي‌بايست دقت عمل زيادي را در توليد آن به‌كار گرفت. از معروف‌ترين كمپاني‌هايي كه اين كالا را با كيفيتي بي نظير در جهان توليد مي‌كند كمپاني SCHOTT آلمان را مي‌توان نام برد. لازم به ذكر است اين كمپاني آلماني داراي استانداردهاي معتبر و قابل اطمينان زيادي از جمله CE،TUV و… است.بيمارستان‌ها و مراكز تخصصي زيادي در حال حاضر در ايران از اين شيشه‌هاي سربي در بخشهاي خود استفاده مي‌كنند و تا كنون هيچ شواهدي مبني بر عدم كيفيت اين شيشه‌ها گزارش نشده است. استفاده از اين شيشه‌هاي سربي در بخش ها باعث مي‌شود كه علاوه بر توانايي عبور نور، جلوي عبور اشعه ايكس را بگيرد.
شركت نويد پرتونما با داشتن سالها سابقه در واردات اين نوع شيشه سربي نماينده انحصاري كمپاني SCHOTT آلمان است. ميزان سرب استاندارد جهت شيشه‌هاي سربي كه مورد تائيد سازمان انرژي اتمي ايران ميباشد 2 ميليمتر است كه شيشه‌هاي سربي وارد شده از كمپاني SCHOTT آلمان توسط شركت نويد پرتو نما داراي 1/2 ميليمتر سرب است.
روپوش و اپرون
روپوشها و اپرونهاي سربي از ديگر پوشش‌هاي حفاظتي در برابر اشعه است كه توسط كاربران و يا بيماران مورد استفاده قرار مي‌گيرد. روپوشهاي سربي مكانيزم ساختاري شبيه به شيشه سربي دارد اما با توجه به اين مسئله كه روپوش را خود شخص بايد استفاده كند و گاه تا ساعت‌ها بايد آنرا به تن داشته باشد. ميزان وزن و انعطاف پذيري آن بسيار مهم است. و علاوه بر آن چون اين نوع شيلدهاي سربي جهت محافظت در برابر اشعه متفرق شده استفاده مي‌شود. استاندارد ميزان سرب تعريف شده از طرف سازمان انرژي اتمي ايران 5/0 ميليمتر است. ميزان سربي كه در لاستيك قرار مي‌گيرد بستگي به اكيوالان لاستيك دارد يعني هر چه كيفيت حجم لاستيك بالاتر باشد ميزان جرم بيشتري را قبول مي‌كند. به طور مثال هنگامي كه لاستيك مذاب جهت نورد شدن به داخل دستگاه ريخته مي‌شود و از بين غلطكها عبور مي‌كند چنانچه اكيوالان قطر لاستيك 1 ميلي متر باشد فاصله غلطكها به آن ميزان تنظيم مي‌شود و به همان ميزان به آن خاك سرب اضافه مي‌شود. بالاترين مكانيزمي كه در ايران به آن دست يافته‌اند 13/0 اكيوالان براي 75/0 ميلي متر است.در صورتي كه اين مكانيزم در خارج از كشور 5/0 اكيوالان براي 1 ميلي متر سرب است. سپس با توجه به اين ضخامت مي‌توان از قطر كمتري از لاستيك استفاده كرد در نتيجه وزن روپوش توليد شده كمتر و انعطاف آن بيشتر خواهد شد.
البته امروزه در كشور‌هاي اروپايي از لاستيكهايي با ساختاري سبك و كيفيت بالا بيشتر استفاده مي‌شود كه قيمت بالايي دارد اما شخص استفاده كننده بسيار با آن راحت بوده و مي‌تواند به راحتي با آن كار نمايد.
از جمله اين كمپاني‌هاي اروپايي Dr.Goos وCAWO و MAVIG از كشور آلمان و Amray از كشور ايرلند است. كه نوعي لاستيك سربي بسيار سبك با نام Supra Light استفاده مي‌نمايند.
شركت نويد پرتونما نماينده انحصاري كليه كمپاني‌هاي فوق بوده و سالها است كه با واردات روپوش و جليقه و دامن سربي از اين كمپانيها جديدترين و مرغوب ترين نوع شيلد سربي را در اختيار كاربران قرار مي‌دهد.
نسل جديد روپوشهاي محافظ در برابر اشعه X روپوشهاي بدون سرب است كه از يك لايه لاستيك حاوي آلومينيم، صفحه اي كه با مغناطيس باردار شده و پلي اتيلن ساخته شده است. در اين شيلدها ابتدا لاستيك حاوي آلومينيم اشعه را جذب و از طريق لايه مغناطيسي، اشعه منحرف مي‌گردد و توسط محيط جذب مي‌گردد كه به علت داشتن چنين ساختماني بسيار سبك و قابل انعطاف است.شركت نويد پرتونما با واردات اين محصول كاملاً جديد (روپوشهاي Lead Free) به ايران از كمپاني‌هاي آلماني Dr.Goos و MAVIG سعي نموده است در جهت راحتي هر چه بيشتر كاربران قدمي مثبت بردارد.
عينک
عينك‌ها از جمله پوشش‌هاي ديگري است كه درتمام بخشهايي كه در دستگاه‌هاي توليد كننده اشعه ايكس در آن قرار دارد بايد توسط كاربران استفاده شود.
نسل ديگري از اين محصول عينكهايي است كه در قاب كنار عينك نيز سرب به‌كار رفته است و معمولاً در آنژيوگرافي و اتاق عمل استفاده مي‌شود. شركت نويد نماينده انحصاري چند شركت آلماني از جمله CAWO و همينطور چند كمپاني آمريكايي جهت عينك‌هاي سربي از اين نمونه است.
توليد در ايران
دامنه فعاليتهاي شركت نويد تنها به همين موضوع محدود نمي‌‌شود اين شركت با داشتن كادري مجرب و دوره ديده از سازمان انرژي اتمي ايران جهت سربكوبي با خالص ترين نوع سرب كه در كشور ما مرغوب ترين سرب، سرب زنجان است، اقدام نموده است.
شركت نويد همينطور با توليدات متنوع و با كيفيت بسيار بالا در انواع روپوشهاي سربي و كليه شيلدهاي محافظ و همينطور تجهيزات مورد نياز تاريكخانه در بخشهاي راديولوژي (ميز تاريكخانه، چراغ اخطار، چراغ تاريكخانه و انواع پاراوانهاي سربي، پاس كاست، كاست استند و…) تنها صادركننده موفق اين اقلام نيز است. در حال حاضر توليدات اين شركت با داشتن معتبر ترين استانداردهاي روز، از مراكز مختلفي مانند سازمان انرژي اتمي ايران، اداره تجهيزات پزشكي،وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي و… به شكل وسيعي توسط مراكز تصويربرداري و بيمارستان‌ها و مطب‌‌هاي راديولوژي مورد استقبال قرار گرفته است.
در پايان سپاس بر پروردگار كه قدرت و همت پيمودن اين راه سخت و طولاني را در اين مدت به ما ارزاني داشت تا بتوانيم مجموعه حاضر را تقديم متخصصان و كارشناسان محترم رشته راديولوژي و كليه كاربران و مصرف‌‌كنندگان اين محصولات بنماييم.
منبع:سایت مهندسی پزشکی وتجهیزات آزمایشگاهی
